Problemy z tarczycą to plaga naszych czasów. Wypadające włosy, problemy jelitowe, wrażenie tycia od samego patrzenia na jedzenie, obrzęki, stany depresyjne czy przewlekłe zmęczenie to tylko niektóre objawy, które można długo wymieniać. Łatwo zrzucić te dolegliwości na czasy, w jakich żyjemy. Większość z nas żyje przecież w ciągłym biegu i stresie, nietrudno więc o poczucie zmęczenia. Czy na pewno? Warto zgłębić nieco temat by poprawić jakość życia, mamy bowiem realny wpływ na kondycję naszej tarczycy.
Jak działa tarczyca?
Tarczyca jest niewielkim gruczołem zlokalizowanym na szyi. Jest bogato ukrwiona, kształtem przypomina motyla, a jej zadaniem jest wytwarzanie hormonów. Działa ono na zasadzie pętli sprzężenia zwrotnego ujemnego. W uproszczeniu polega to na tym, że kiedy poziom hormonów tarczycy jest niski, nasze podwzgórze wytwarza TRH (tyreoliberynę). Ta z kolei sygnalizuje przysadkę mózgową o potrzebie wytworzenia TSH, którego zadaniem jest stymulacja tarczycy do wytworzenia hormonów T4 oraz T3. Kiedy poziomy hormonów są odpowiednio wysokie, wydzielanie TRH pod wpływem podwzgórza zmniejsza się.
Tarczyca wytwarza dużo T4, jednak niewiele T3. Ponieważ T3 powstaje w tarczycy w niewielkich ilościach, konieczne jest jej dodatkowe źródło, jakim jest proces konwersji. To nic innego, jak odłączenie jednego atomu jodu od T4, w wyniku czego powstaje T3 oraz pewna część rT3 (odwróconej trójjodotyroniny), podobnej do T3. Przyłącza się ona do jego receptora nie wywołując efektu metabolicznego i blokując miejsce dla T3, przez co uniemożliwia jego działanie. Procesowi powstawania rT3 sprzyja chroniczny stres, mała ilość snu, restrykcyjne diety, stany zapalne, niedobory cynku, selenu, magnezu, żelaza, witaminy B12, obecność toksyn i metali ciężkich. Widać więc, że na pracę tarczycy przełoży się nie tylko nasza dieta czy niedobory pokarmowe, ale również styl życia.
Wspomniana konwersja T4 do T3 jest źródłem zasilania tarczycy w T3 na poziomie około 80% i ma miejsce między innymi w wątrobie, jelitach i nerkach. Za sprawny proces odpowiadają enzymy odłączające jod – dejodynazy. Do tego procesu konieczna jest również odpowiednia ilość cynku, selenu, miedzi i żelaza, a także sprawna wątroba, jelita i nerki.
Zaburzone wyniki – znasz przyczynę?
Podwyższone TSH nie zawsze musi oznaczać, że choruje sama tarczyca. Kiedy problem dotyczy konwersji T4 do T3, zażywanie syntetycznych hormonów nie pomoże. Bywają bowiem sytuacje, że zażywanie hormonów wpływa na podniesienie FT4, co obniża TSH, natomiast nie podnosi poziomu FT3, co wskazuje na problemy z konwersją. Dlatego tak ważna jest kompleksowa diagnostyka i znalezienie przyczyn obciążonej tarczycy i dokuczliwych objawów. Na większość z nich mamy wpływ poprzez naszą dietę i styl życia.
Zachwiany rytm dobowy
Wydzielanie TSH zmienia się zgodnie z rytmem dobowym – szczyt wydzielania przypada na godziny nocne. Mała ilość snu może powodować problemy tarczycowe, zwłaszcza związane
z niedoczynnością. W godzinach wieczornych zmniejsza się produkcja kortyzolu (hormon stresu), wzrasta produkcja melatoniny (hormon snu). Kortyzol zaburza konwersję T4 do T3, ale może też doprowadzić do przekształcenia się T3 w rT3, czyli formę nieaktywną. Wysoki poziom kortyzolu wpływa również na spowolnienie metabolizmu. Jest to swego rodzaju reakcja obronna – w sytuacji odbieranej przez organizm jako stresująca, np. potencjalnego głodu czy niedoborowego jedzenia organizm spowalnia metabolizm, aby przeżyć. Warto pamiętać, że podwyższony kortyzol może wynikać nie tylko z sytuacji postrzeganych przez nas bezpośrednio jako stresowe. Dla organizmu to również zbyt duży wysiłek fizyczny, czy ekspozycja na światło niebieskie w godzinach wieczornych, która blokuje wydzielanie melatoniny, wpływając tym samym na zwiększoną produkcję kortyzolu.
Toksyny
Istotnym problemem jest obecność w wodzie i glebie metali: arsenu, kadmu, ołowiu i rtęci, a także substancji chemicznych jak dioksyny. Przy częstym kontakcie z toksynami, w organizmie brakuje antyoksydantów, co może wpłynąć na nasilenie procesu zapalnego i powstanie przeciwciał tarczycy. Na tarczycę negatywnie wpływają halogenki zawarte w pestycydach, np. fluor, chlor czy brom, które wypierają jod z tarczycy.
Problemy trawienne
Nawet najlepiej skomponowana dieta na niewiele się zda, jeśli organizm nie wchłania tego, co mu dostarczamy. Nieodpowiedni rozkład białek na aminokwasy wpłynie na zaburzone ich wchłanianie. Niewystarczająca kwasowość żołądka zaburzy wchłanianie witaminy B12 czy żelaza.
Obciążona wątroba
W kontekście prawidłowej pracy tarczycy, wątroba jest organem odpowiedzialnym za konwersję hormonów. Jej optymalnej pracy nie sprzyja nadmiar cukrów i kalorii diecie, nadużywanie alkoholu, prozapalne kwasy tłuszczowe trans, pasożyty czy infekcje.
Zbyt wysokie poziomy estrogenu
Estrogeny, tzw. żeńskie hormony płciowe zwiększają ilość białka TBG, które wiąże hormony tarczycy (tyroksynę). Zwiększona obecność tego białka prowadzi do obniżenia wolnych, a więc aktywnych hormonów. Tylko wolne hormony mogą wchodzić w reakcje z receptorami komórek i wywołać efekt hormonalny. Pamiętajmy, że niskie poziomy FT3 i FT4 spowodują stymulację przysadki do produkcji TSH, a więc wpłynie na rozwój niedoczynności tarczycy.
Niski progesteron
Niski poziom progesteronu osłabia syntezę hormonów T4 i T3. Funkcjonalnie mówimy o przewadze estrogenowej. Natomiast wysoki poziom estrogenu i niski progesteron przyczyni się do wzrostu ilości białka TBG wiążącego hormony, oraz spadku syntezy hormonów.
Restrykcyjne diety
Znaczne deficyty kaloryczne i zbyt mała podaż węglowodanów wpływają negatywnie na pracę tarczycy. Osłabiają konwersję T4 do T3, zwiększa się natomiast konwersja do rT3, które jest nieaktywne i nie pozwala wywołać konkretnego efektu metabolicznego. Takie błędy dietetyczne skutkują spadkiem energii, libido i motywacji.
Odpowiednio zbilansowana dieta jest kluczowa dla prawidłowej pracy tarczycy. Hormony tarczycy powstają z tyrozyny – aminokwasu. Odpowiednia podaż białka z różnych źródeł, z naciskiem na ryby, będące jednocześnie źródłem jodu, wpłynie korzystnie na produkcję hormonów.
Tłuszcze są makroskładnikiem, którego nie należy się bać. Odpowiednia podaż tłuszczów z dobrych źródeł warunkuje biodostępność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, szczególnie istotnych da pracy tarczycy, czyli witaminy A, D3. Wobec powyższego jasnym jest, że wszelkie „diety cud” są prostą drogą do rozregulowania pracy tarczycy.
Niedobory pokarmowe
Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy konieczna jest obecność wielu składników mineralnych, w szczególności jodu, żelaza, cynku i selenu, a także witaminy A, D, oraz witamin z grupy B. Składniki te uczestniczą w metabolizmie hormonów tarczycy i ich prawidłowym funkcjonowaniu.
Jod – składowa cząsteczek hormonów tarczycy, pierwiastek niezbędny do ich syntezy. Przy niedoborze jodu rośnie stężenie TSH, następstwie czego obniża się poziom hormonów tarczycowych: T4 i T3.
W duńskim badaniu kohortowym przeprowadzonym wśród 4649 osób w Danii zaobserwowano związek między spożyciem jodu a objętością tarczycy. Stwierdzono, że powiększeniu objętości tarczycy sprzyja już niewielki deficyt tego pierwiastka.
Żelazo – składnik tarczycowej peroksydazy jodującej- enzymu odpowiedzialnego za aktywację przemian tyreoglobuliny w T4 i T3. Zbyt mała ilość żelaza wpływa na deficytową produkcję hormonów tarczycy, podwyższone TSH i rozwój niedoczynności. Niedobór tego pierwiastka może wynikać nie tylko ze zbyt małej jego podaży, ale także z zaburzeń w procesie jego wchłaniania.
Wiele badań na modelach zwierzęcych wykazało, iż anemia niedoboru żelaza wpływa niekorzystnie na metabolizm tarczycy. Wpływa ona na zmniejszenia w osoczu całkowitego stężenia T4 i T3, zmniejszenia obwodowej konwersji T4 do T3 i może zwiększyć krążące TSH.
Selen – bierze udział w przemianie T4 w T3. W przypadku niedoboru selenu,T3 wytwarzane jest w niewystarczającej ilości.
Badania sugerują, że deficyt selenu jest jedną z przyczyn problemów z utrzymaniem należnej masy ciała przez pacjentów z niedoczynnością tarczycy, poprzez jego wpływ na metabolizm organizmu.
Cynk – bierze udział w syntezie i prawidłowym funkcjonowaniu tyroksyny. Jego niedobór skutkuje rozwojem objawów niedoczynności tarczycy poprzez obniżenie stężenia T4 i T3. Na niski poziom cynku wpływa nie tylko nieprawidłowa dieta, ale także długotrwały stres, infekcje, ale także przyjmowanie hormonów żeńskich. Wchłanianie zaburza również suplementacja dużych dawek miedzi.
Niedobór cynku skutkuje także spadkiem tempa metabolizmu oraz osłabieniem funkcjonowania układu immunologicznego.
Podsumujmy!
- Styl życia i dieta mają realny wpływ na pracę tarczycy.
- Drobne modyfikacje stylu życia mogą przynieść duże korzyści dla samopoczucia.
- Holistyczne leczenie chorób tarczycy, poza leczeniem farmakologicznym, powinno dotyczyć prawidłowo zbilansowanej diety i stylu życia.
Bibliografia:
- Cabot S.: Leczenie chorób tarczycy holistyczne metody poprawy pracy tarczycy. Warszawa, MADA,
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014
- Endokrynologia,pod red W. Zgliczyńskiego, Warszawa 2011
- Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The effect of micronutrient deficiencies on iodine nutrition and thyroid metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 2004, 74 2, 103-115.
- Rasmussen L., Ovesen L., Bülow I., et.al.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. Am. J. Clin. Nutr., 2002, 76, 1069-1076.
Zdjęcie:
Photo by Annie Spratt on Unsplash