Ciąża jest stanem, w którym następują zmiany adaptacyjne na wielu płaszczyznach. Obejmują układ sercowo-naczyniowy, wydalniczy czy oddechowy. Szereg zmian anatomicznych, hormonalnych czy hematologicznych ma przygotować nasz organizm na tworzące się życie.
Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży wynika z konieczności magazynowania go w tkankach płodu i łożyska, rosnącej liczby czerwonych krwinek u matki i zwiększającej się objętości krwi. Zapasy żelaza są też zabezpieczeniem na okres porodu, w trakcie którego następuje utrata krwi.
Czym jest niedokrwistość?
Niedokrwistość w ciąży jest stanem klinicznym, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny, może również dojść do spadku liczby erytrocytów i wartości hematokrytu. Według norm Światowej Organizacji Zdrowia kryterium rozpoznania dla kobiet ciężarnych jest stężenie hemoglobiny <11g/dl. Zarówno w ciąży, jaki poza nią, wynika najczęściej z niedoboru żelaza. Niedokrwistość w trakcie ciąży wpływa bezpośrednio na stan matki, dziecka, a także na przebieg porodu i połogu.
Jak sprawdzić niedobór?
Należy pamiętać, że obniżenie stężenia hemoglobiny jest późnym objawem wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. Należy więc podjąć interwencję zanim to nastąpi.
Wskaźnikiem, który najszybciej poinformuje nas o wyczerpaniu zapasów żelaza jest ferrytyna. Obniżenie jej wartości do stężenia poniżej 15 g/ml świadczy o wyczerpaniu tkankowych rezerw tego pierwiastka. Dzięki temu parametrowi uzyskamy informację jeszcze zanim dojdzie do surowiczego obniżenia żelaza i pojawienia się objawów.
Dlaczego problem jest tak częsty?
Mimo tego, że dobrze zbilansowana dieta pozwala na pokrycie zwiększonego zapotrzebowania nawet w trakcie ciąży, w krajach wysoko rozwiniętych z problemem niedoboru tego składnika boryka się nawet 18% kobiet.
Jednocześnie szacuje się, że niedokrwistość z niedoboru żelaza się w okresie porodu dotyczy co najmniej 30–50% kobiet zamieszkujących obszary uprzemysłowione.
Skoro możliwe jest pokrycie zwiększonego zapotrzebowania również w ciąży, dlaczego problem jest tak powszechny?
Warto wspomnieć, że wchłanianie żelaza zwiększa się 2-3 krotnie w drugiej połowie ciąży. Ma więc znaczenie, czy w stan ciąży wchodzimy z odpowiednio wypełnionymi zapasami żelaza. To ważne, by naszej czujności nie uśpił wynik w normie – należy dążyć do optimum normy! To przecież różnica, czy zapasy są wypełnione w 20% czy w 80%.
Według Rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie planowania ciąży, wskazane jest wyrównanie ewentualnych niedoborów żelaza już w okresie prekoncepcyjnym, kiedy planujemy ciążę. Będąc w ciąży możemy zwyczajnie nie być w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości, biorąc pod uwagę zwiększone wchłanianie. Stosowanie preparatów żelaza może wiązać się z licznymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, warto więc zadbać o żelazo na etapie planowania ciąży.
Co zrobić, gdy problem nas dotyczy?
Warto wspomnieć o Rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczących suplementacji u kobiet ciężarnych. Według nich zalecana jest kontrola morfologii przez cały okres ciąży. Preparaty z żelazem należy włączyć, jeśli przed 16 t.c. stężenie Hb <11 g/dl, po 16 t.c. dopuszcza się suplementację dla stężenia ferrytyny <60 mcg/l. W leczeniu niedokrwistości zalecane są niskie dawki żelaza, a w razie braku pozytywnego efektu zmiana preparatu. Pozostałe zalecenia dotyczą przeanalizowania konieczności przetoczenia krwi i są kwestią rzadką. Suplementacja żelazem zawsze odbywa się pod okiem lekarza!
Podsumujmy!
- Żelazo jest jednym pierwiastków, na które istotnie zmienia się zapotrzebowanie w trakcie ciąży
- Najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza
- Należy zadbać o wyrównanie niedoboru żelaza już na etapie planowania ciąży!
- Parametrem najszybciej informującym o wyczerpaniu zapasów żelaza jest ferrytyna
- Suplementacja preparatami żelaza może być wiązana dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego
- Suplementację żelaza powinien zlecać lekarz!
Bibliografia:
- Krafft A., Breymann C. Haemoglobinopathy in pregnancy: diagno[1]sis and treatment. Curr. Med. Chem. 2004; 11 (21): 2903–29
- Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 tom 1, nr 3, strony 115–121
- Scholl T.O., Reilly T. Anemia, iron and pregnancy outcome. J. Nutr. 2000; 130: 443S–447S.
- Falkowska A., Ostrowska L. Niedokrwistość u kobiet ciężarnych. Nowa Medycyna 2010; 3: 96–103.
- Taylor S., Rampton D. Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza — zagadnienia praktyczne. Med. Prakt. 2015; 6: 12–24.
- Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020 tom 5, nr 4, strony 170–181
Zdjęcie:
Photo by Camylla Battani on Unsplash